در هفته‌های اخیر، فروشگاه زنجیره‌ای coles در استرالیا دو محصول کره‌ی بادام‌زمینی خود را به دلیل آلودگی به آفلاتوکسین، از بازار جمع‌آوری کرده است. آفلاتوکسین، نوعی سم قارچی بسیار خطرناک و سرطان‌زا است که توسط قارچ‌های جنس Aspergillus تولید می‌شود. این قارچ‌ها در شرایط گرم و مرطوب، به‌ویژه روی محصولات کشاورزی مانند بادام‌زمینی، ذرت، گندم، برنج، پسته، فندق و ادویه‌هایی مانند زردچوبه و فلفل رشد می‌کنند.
این موضوع، فقط یک اتفاق محدود در استرالیا نیست. ایران نیز با اقلیم گرم و خشک و سیستم انبارداری سنتی، در معرض تهدید جدی آلودگی به این سم کشنده قرار دارد. موارد متعددی از وجود آفلاتوکسین در پسته صادراتی، شیر خام، و خشکبارهای داخلی طی سال‌های اخیر گزارش شده که زنگ خطر را برای نظام سلامت کشور به صدا درآورده است.
آفلاتوکسین (Aflatoxin) یکی از خطرناک‌ترین انواع مایکوتوکسین‌ها است که توسط کپک‌های سمی تولید می‌شود. شایع‌ترین گونه‌های تولیدکننده این سم، Aspergillus flavus و Aspergillus parasiticus هستند که اغلب در دما و رطوبت بالا رشد می‌کنند.
این سم بی‌رنگ، بی‌بو و مقاوم به حرارت است و به‌راحتی در مواد غذایی خام و حتی فرآوری‌شده باقی می‌ماند. به همین دلیل، پختن، جوشاندن یا فریز کردن هم قادر به نابودی آن نیست.
محصولاتی که در معرض خطر هستند:
آفلاتوکسین به‌عنوان یک کارتینوژن (سرطان‌زا) کلاس ۱ توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) طبقه‌بندی شده است. این یعنی شواهد علمی روشنی وجود دارد که مصرف آن در بلندمدت می‌تواند به سرطان در انسان منجر شود.
عوارض اصلی مصرف آفلاتوکسین:
ایران با اقلیمی عمدتاً گرم و خشک، شرایط مساعدی برای رشد قارچ‌های مولد آفلاتوکسین دارد. این مسأله، زمانی بحرانی‌تر می‌شود که بدانیم بسیاری از محصولات کشاورزی و خشکبار ایران، به صورت سنتی برداشت و نگهداری می‌شوند.
گزارش‌های نگران‌کننده:
ماجرای فروشگاه زنجیره‌ای Coles در استرالیا که دو نوع کره بادام‌زمینی را به‌دلیل وجود آفلاتوکسین از بازار جمع‌آوری کرد، نمونه‌ای از نظارت دقیق غذایی در کشورهای توسعه‌یافته است. اما همین ماجرا، هشداری جهانی محسوب می‌شود:
محصولات غذایی‌ای که ظاهر سالم دارند، ممکن است از درون مسموم باشند؛ خطری خاموش که فقط با سیستم‌های ایمنی دقیق، آزمایش‌های منظم، و بسته‌بندی استاندارد می‌توان جلوی آن را گرفت.
یکی از موثرترین روش‌ها برای پیشگیری از آلودگی به آفلاتوکسین، پیاده‌سازی استاندارد SFBB است. این استاندارد با عنوان کامل Safer Food, Better Business به معنی "غذای ایمن‌تر، تجارت بهتر"، توسط آژانس ایمنی غذای بریتانیا طراحی شده و در سطح جهانی استفاده می‌شود.
با اجرای SFBB، واحدهای تولیدی، بسته‌بندی و فروش، می‌توانند ریسک آلودگی به آفلاتوکسین را به شدت کاهش دهند و سلامت مصرف‌کنندگان را تضمین کنند.
گواهینامه پاکنماد، یکی از جدیدترین و معتبرترین گواهی‌های ایمنی غذایی در ایران است که توسط مراجع معتبر صادر می‌شود. این گواهینامه به شرکت‌هایی داده می‌شود که در تولید، بسته‌بندی یا عرضه مواد غذایی، استانداردهای بهداشتی، ایمنی و کیفیت بالا را رعایت می‌کنند.
معیارهای اصلی دریافت گواهینامه پاکنماد:
خرید از برندهایی که دارای پاکنماد هستند، اطمینانی است برای مصرف‌کننده که محصول خریداری‌شده، عاری از سموم، کپک و خطرات پنهان مانند آفلاتوکسین است.
توصیه‌هایی برای مصرف‌کنندگان:
خطر آفلاتوکسین، فقط یک مشکل وارداتی یا مخصوص کشورهای گرمسیری نیست؛ بلکه یک تهدید جهانی است. ایران نیز به دلیل شرایط اقلیمی خاص و برخی روش‌های نامناسب نگهداری و توزیع مواد غذایی، در برابر این سم خطرناک آسیب‌پذیر است.
اجرای استاندارد SFBB، کنترل کیفیت منظم، آزمایش مواد اولیه و نهایی، و دریافت گواهینامه پاکنماد، می‌تواند تضمینی برای تولید و توزیع محصولات غذایی سالم در کشور باشد.
در کنار این‌ها، آگاهی عمومی مصرف‌کنندگان نیز بسیار مهم است. انتخاب محصول سالم، از برند معتبر، و با بسته‌بندی بهداشتی، اصلی‌ترین راه پیشگیری از ورود سموم پنهان به بدن ماست.
