مبارزه با جانوران موذی یکی از پایه‌ای‌ترین الزامات ایمنی غذا در هر محیطی است که با مواد خوراکی سر و کار دارد. حضور این جانوران از جمله موش‌ها، سوسک‌ها، مگس‌ها و سایر حشرات یا جوندگان می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت مصرف‌کنندگان، اعتبار کسب‌وکار، و استمرار فعالیت واحدهای غذایی باشد.
در بسیاری از منابع معتبر بین‌المللی از جمله چارچوب‌های بهداشتی تدوین‌شده SFBB در انگلستان و نیز مستندات منتشرشده در وب‌سایت رسمی food.gov.uk، اهمیت کنترل آفات غذایی به‌عنوان یک اصل پایه‌ای مدیریت ایمنی غذا مورد تأکید قرار گرفته است. این مفاهیم به‌گونه‌ای بومی‌سازی‌شده در قالب طرح‌هایی نظیر پاکنماد در ایران نیز در حال اجرا هستند.
موش‌ها و سوسک‌ها دو گونه اصلی از آفات بهداشتی هستند که هم در محیط‌های باز و هم در آشپزخانه‌ها، انبارها و مراکز نگهداری مواد غذایی فعالیت دارند. این جانوران نه‌تنها می‌توانند ناقل مستقیم بیماری‌های خطرناک باشند، بلکه با ایجاد آلودگی ثانویه، تخریب بسته‌بندی مواد غذایی و ایجاد اضطراب در کارکنان و مشتریان، زیان‌های اقتصادی و اعتباری قابل توجهی وارد می‌کنند.
بر پایه راهنمای Safer Food, Better Business که برگرفته و بومی‌شده از مدل FSA UK است، اقدام‌های پیشگیرانه مؤثرترین مرحله در مبارزه با آفات غذایی به‌شمار می‌روند.
بستن راه‌های ورود: بررسی تمامی درزها، شکاف‌ها، پنجره‌ها، کانال‌ها و لوله‌ها و مسدودسازی آن‌ها با فوم، توری یا درزگیرهای صنعتی.
دفع صحیح پسماند: نگهداری زباله‌ها در سطل‌های درب‌دار، تخلیه روزانه، و شست‌وشوی منظم سطل‌ها.
تمیزی محیط داخلی و خارجی: برنامه‌ریزی روزانه برای نظافت بخش‌هایی مانند زیر تجهیزات، پشت یخچال‌ها، و نواحی کمتر دیده‌شده.
نگهداری ایمن مواد غذایی: استفاده از ظروف درب‌دار، چیدمان مواد غذایی بر اساس FIFO (اول وارد، اول خارج) و عدم نگهداری مواد غذایی در کف.
آموزش کارکنان برای شناسایی علائم حضور آفات بسیار حیاتی است. برخی نشانه‌های معمول عبارتند از:
برنامه‌ای مؤثر برای پایش و کنترل باید شامل موارد زیر باشد:
در صورت کشف هرگونه علامت، کارکنان باید بدانند چه اقداماتی فوری نیاز است:
برای داشتن یک محیط پاک و ایمن، آموزش کارکنان باید:
مطابق با راهنمای SFBB انگلستان:
تله‌های چسبی و مکانیکی: برای موش‌ها و سوسک‌ها در محل‌های خشک و تاریک.
طعمه‌های شیمیایی ایمن: مخصوص مکان‌هایی که تماس مستقیم با مواد غذایی ندارند.
توری و درزگیر: جلوگیری از ورود مگس‌ها و جوندگان از پنجره و درب.
حسگرهای حرکتی: در برخی رستوران‌های مدرن برای شناسایی حرکت جوندگان استفاده می‌شود.
طبق مستندات منتشرشده در وب‌سایت رسمی food.gov.uk، حفظ ایمنی مواد غذایی و کنترل جانوران موذی، یکی از مسئولیت‌های کلیدی مدیران و صاحبان کسب‌وکارهای غذایی است. این وظایف در مدل FSA UK و چارچوب اجرایی Safer Food, Better Business (SFBB) به‌طور دقیق و شفاف تعریف شده‌اند. انجام بازرسی‌های منظم، ثبت کامل مستندات، آموزش مداوم کارکنان و همکاری با نهادهای نظارتی، از جمله الزامات اصلی این چارچوب‌ها به‌شمار می‌روند.
مبارزه با جانوران موذی در واحدهای غذایی، اقدامی مقطعی نیست بلکه فرایندی دائمی و نظام‌مند است که از چهار رکن اصلی (پیشگیری، پایش، مقابله و مستندسازی) تشکیل شده است. تطبیق این فرایند با چارچوب‌های بین‌المللی نظیر مدل FSA UK و اجرای دقیق آن مطابق با دستورالعمل‌های منتشرشده در food.gov.uk، نقش مؤثری در ارتقاء سطح ایمنی غذایی و حفظ سلامت مصرف‌کنندگان در ایران خواهد داشت. همچنین، بهره‌گیری از ساختارهای نوین مانند چارچوب SFBB انگلستان می‌تواند مبنایی استاندارد و عملیاتی برای پیاده‌سازی نظام ایمنی غذا در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط کشور فراهم آورد.
برای دریافت گواهینامه پاکنماد، می‌توانید هم‌اکنون از طریق سایت اقدام به ثبت‌نام نمایید. اجرای دقیق اصول مطرح‌شده در این راهنما، شما را در مسیر دریافت این گواهی معتبر قرار می‌دهد.
